IA në Shqipëri: Mes Propogandes dhe Realitetit

Shqipëria po përpiqet të shesë imazhin e një “vendi kampion” për digjitalizimin, por nëse gërmon pak nën sipërfaqe, gjen një peizazh ku teknologjia e fundit bashkëjeton me probleme strukturore të shekullit të kaluar.

Ambicia Politike vs. Realiteti Praktik

Qeveria shqiptare ka deklaruar integrimin e modelit të OpenAI (ChatGPT) në portalin e-Albania dhe përdorimin e IA për përkthimin e legjislacionit të BE-së.

Ndërsa përdorimi i IA për të përkthyer ligje kursen kohë, mbetet pyetja: Kush e bën auditimin? Një gabim i vogël në përkthimin e një neni ligjor nga makina mund të ketë pasoja katastrofike juridike.

Shpesh, njoftimet për “Ministra IA” apo sisteme inteligjente përdoren më shumë për PR (marrëdhënie me publikun) sesa për të zgjidhur hallin e qytetarit që pret në radhë për një certifikatë që sistemi nuk e gjeneron dot për shkak të gabimeve në databaza.

Ekonomia: Digjitalizim apo Zhvendosje e Papunësisë?

Në sektorin privat, depërtimi i IA-së është më shumë një mjet mbijetese sesa inovacioni.

Sektori i Call-Center-ave, i cili ka mbajtur me bukë mijëra familje shqiptare, po përballet me një krizë ekzistenciale. IA nuk po “ndihmon” punonjësit, ajo po i zëvendëson ata me kosto shumë më të ulët. Shqipëria nuk ka ende një plan social se si do të ri-trajnojë këtë masë njerëzish që po mbeten jashtë tregut.

Ne kemi shumë “përdorues” të ChatGPT, por shumë pak “krijues” të algoritmeve. Pa investime serioze në laboratorë të mirëfilltë kërkimorë, Shqipëria do të mbetet thjesht një konsumatore e teknologjisë së huaj, duke paguar licenca të shtrenjta te kompanitë si Microsoft apo Google.

Gjuha dhe Sovraniteti Digjital

Gjuha shqipe është mbrojtja jonë e fundit kulturore, por në botën e IA-së, ajo është në rrezik.

Modelet e mëdha (LLMs) trajnohen kryesisht në anglisht. Kur një institucion shqiptar përdor këto modele, ato shpesh prodhojnë një shqipe “të drunjtë” ose, më keq akoma, transmetojnë paragjykime kulturore perëndimore që nuk përshtaten me kontekstin tonë lokal.

Deri më tani, nuk ka një nismë kombëtare serioze për të krijuar një databazë gjuhësore sovrane (Open Data) që do të lejonte ndërtimin e një IA-je që flet dhe mendon vërtet shqip.

Siguria dhe Mbikëqyrja

Përdorimi i IA në sistemet e sigurisë (kamerat e qytetit, njohja e fytyrës) po rritet me ritme të shpejta.

Në një vend me institucione të brishta demokratike, kush garanton që këto të dhëna nuk do të përdoren për të monitoruar kundërshtarët politikë apo për të kufizuar privatësinë e qytetarëve? Transparenca mbi algoritmet që përdor policia apo shteti është pothuajse zero.

Depërtimi i IA-së në Shqipëri është real, por ai po ndodh në mënyrë të pabarabartë dhe shpesh pa një rregullator të fortë etik. Ne po nxitojmë të veshim “kostumin e fundit” të teknologjisë, ndërkohë që trupi i infrastrukturës sonë (energjia, arsimi bazë, ligji) ka ende nevojë për riparime urgjente.